Rouwkost: koffie en cake
Op Koningsdag eten we een oranje tompouce en bij een geboorte worden steevast beschuiten met muisjes geserveerd. Maar waar komt toch dat oerhollandse plakje cake bij een uitvaart vandaan?
Cake is een eenvoudige koeksoort. Hoewel het woord ‘cake’ in Engelstalige landen een verzamelnaam is voor ‘gebak’ of ‘taart’, kennen we in Nederland slechts één type gebak onder deze naam. Het heeft een eenvoudig basisrecept van evenveel delen bloem, boter, suiker en eieren. Daarmee is cake een van de meest bereide recepten in Nederlandse huishoudens. Meestal bakken we cake in een rechthoekige vorm, maar het beslag kan ook in een tulbandvorm of in kleine papieren vormpjes worden gegoten. In die laatste vorm is cake in de achterliggende jaren onder invloed van televisieseries en films razend populair geworden als cupcake: een bodem van cake, afgewerkt met botercrème en/of andere (marsepeinen) decoraties.
Hoewel er in vroeger tijden tijdens een begrafenismaal overvloedig mocht worden gegeten en gedronken, moest er altijd iets overblijven voor de armen. In Noord-Holland kwamen armen hiervoor in een de koeienstal van een boerderij bijeen. Dat gebruik werd ‘ketelschrappen’ genoemd, naar het leegschrapen van de ketel.
Sociale banden versterken
Samen eten brengt mensen al jarenlang en in allerlei culturen dichter bij elkaar. Van knus met je gezin aan tafel eten tot het onderhouden van zakelijke contacten tijdens een lunch: eten helpt om sociale banden aan te halen en te versterken. Daarom spelen brood en banket een onmisbare rol bij alle hoogte- en dieptepunten in een mensenleven. Bij een begrafenis werd met bepaalde baksels soms de kwetsbaarheid van het leven weergegeven. In vroeger tijden was het bijvoorbeeld gebruikelijk om, net als bij een geboorte, bij een uitvaart een beschuit met muisjes te eten: zo broos als het leven zelf. Ook krakelingen spelen van oudsher een rol rondom dood en begrafenissen. Het kenmerkende gebak zonder begin en einde symboliseert de overgang van het aardse naar het hemelse bestaan. Bovendien verwijst men met de vorm naar de Heilige drie-eenheid van Vader, Zoon en Heilige Geest.
Droefbier
Op alle begrafenissen wereldwijd wordt gegeten en gedronken. Van uiterst sober tot zeer overvloedig. Ook Nederland kende voorheen een uitgebreide rouwtraditie. Het plakje cake dat tegenwoordig vaak wordt geserveerd is een slap aftreksel van de enorme rouwfeesten die in vroeger tijden werden georganiseerd. Men werd destijds begraven met veel eten en drank, voornamelijk bier dat droefbier werd genoemd.In de huidige Nederlandse cultuur heeft ‘rouwkost’ nauwelijks een plek. Een broodje ham of kaas of een plak cake lijken de norm geworden. Wellicht omdat nabestaanden hun gasten niet met een lege maag naar huis willen sturen na een soms lange reis en cake een niet al te feestelijk of extravagant gerecht is.
Overgangsritueel
Overigens is het plakje cake tegenwoordig allang niet meer ‘verplicht’ bij een begrafenis of crematie. Waarom cake eten als de overledene zelf dolgraag boterkoek bakte of bij voorkeur suikerbrood dik besmeerd met roomboter at? Feit blijft dat iets eten na alle emoties de bloedsuikerspiegel weer omhoog krikt. Daarom is een hapje in welke vorm dan ook na afloop van een rouwplechtigheid een gangbaar overgangsritueel geworden van crematie of begrafenis naar de thuisreis en het dagelijkse leven.
