Historische decemberfeitjes

Sinds wanneer eten we chocoladeletters?
Chocoladeletters bestaan sinds halverwege de negentiende eeuw. Voor die tijd waren cacaobonen erg kostbaar en er was nog geen goede manier ontdekt om ze te verwerken. Pas in de negentiende eeuw werden er technieken en methodes ontwikkeld om vormen van chocolade te maken. Niet alleen chocoladeletters, maar ook gewone repen of tabletten zijn pas sindsdien in omloop.

Waarom eten we letters in december?
Lang voor de chocoladeletter bestonden er in Nederland al banketletters en koekletters. De traditie van eetbare letters stamt uit de Middeleeuwen. Kinderen in kloosters kregen het alfabet aangeleerd met behulp van letters, die waren gemaakt van deeg. Als ze goed hadden gewerkt, mochten de kinderen als beloning deze letters opeten. In de negentiende eeuw werden cadeaus van Sinterklaas voor kinderen vaak bedekt met een laken met daarop de van brooddeeg gemaakte beginletter van de voornaam van het kind.

Hoe zijn pepernoten in Nederland terecht gekomen?
Pepernoten worden al eeuwenlang gebakken, maar waren oorspronkelijk een vrij exclusieve traktatie. De specerijen die hiervoor werden gebruikt, zoals peper en honing, waren namelijk heel duur. Dankzij de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) werden vanaf de zeventiende eeuw specerijen als peper, nootmuskaat, kaneel, gember en kruidnagels steeds normaler in Nederland. In die periode ontstonden ook de speculaaskruiden en dus ook de kruidnootjes. Sinds de negentiende eeuw staan er recepten voor kruidnoten in receptenboeken.

Waarom strooien we met kruidnoten?
Het strooien van kruidnoten is een symbool van vruchtbaarheid. Het verwijst naar de boer die zijn akker met zaad bestrooit. Het is te vergelijken met het strooien van rijst of confetti op een bruiloft. Sommige mensen zeggen dat kruidnoten speciaal hiervoor zo hard zijn. Dan kun je er tenminste goed mee rondstrooien!

Waar komt de vorm van speculaasjes vandaan?
Eeuwenlang zijn speculaasjes gemaakt met behulp van koekplanken. De vormen hadden een bijzondere betekenis. In vroeger tijden stond Sint Nicolaas bekend als beschermheilige van het huwelijk. Rondom zijn naamdag, middenin de winter, werden Sinterklaasmarkten georganiseerd waarop jongens en meisjes die graag wilden trouwen elkaar opzochten. Op deze markten konden zij speculaaspoppen versieren met glazuur, snoepjes of amandelen. Als een jongen een bepaald meisje erg leuk vond, gaf hij haar zijn opgetuigde speculaaspop cadeau. Hier komt de term ‘iemand versieren’ vandaan. Daarna werd het pas echt spannend. De jongen moest hierna namelijk bij het meisje en haar ouders thuis op de koffie komen. Kreeg hij bij zijn kopje koffie het hoofd van zijn speculaaspop terug, dan zat de jongen gebakken en lag een relatie met het meisje van zijn keuze in het verschiet. Kreeg hij echter de benen van de pop, dan moest hij letterlijk en figuurlijk de benen nemen. Het meisje en/of haar familie moesten klaarblijkelijk niets van hem hebben.

Waar komt de oliebol vandaan?
Waarschijnlijk werden de eerste oliebollen in de achttiende eeuw gebakken. Daarvoor aten mensen eeuwenlang platte oliekoeken. In de achttiende eeuw raadden kookboeken als De volmaakte Hollandsche keukenmeid meer olie aan om in te bakken, waardoor de koeken de ruimte kregen om boller te worden. De platte oliekoek en de ronde oliebol bestonden nog lang naast elkaar, maar in de loop van negentiende eeuw kreeg de bol steeds meer aanhang.

Wanneer is ons suikerwerk ontstaan?
Eeuwen geleden was suiker een duur product. Het werd gemaakt van suikerriet, dat ver weg groeide en met schepen moest worden opgehaald. Daarom werd suikergoed in de zestiende en zeventiende eeuw alleen gemaakt voor groots gevierde feesten, zoals bruiloften of het sinterklaasfeest. Banketbakkers verwerkten suiker tot borstplaat, harten van suikergoed en suikerbeesten. In 1747 ontdekte een Duitse apotheker dat je suiker goedkoper kunt produceren door het uit bieten te halen. Sindsdien is suikerwerk voor iedereen bereikbaar.

Waar komt het bladerdeeg voor roomboter amandelstaven vandaan?
Bladerdeeg is een zogenaamd korstdeeg. Volgens de overlevering is het ooit bij toeval ontstaan. De Franse pasteibakker Claude Lorraine vergat op een dag boter in zijn deeg te verwerken en besloot, om toch tot een goed product te komen, op het allerlaatst de boter zodanig door het deeg heen te vouwen dat de boter niet meer te zien was. Tot zijn verbazing ontstond er op deze manier een veel brosser en luchtiger product dan hij gewend was. Lorraine wordt tot op de dag van vandaag beschouwd als de uitvinder van bladerdeeg.

Wie heeft de kerststol bedacht?
Een kerststol is van origine een Duits luxe brood, ook wel Weihnachtsstollen of Christstollen genoemd. Het is een krentenbrood dat rijk is gevuld met gedroogd fruit, noten en amandelspijs. Het brood kent een lange, Duitse geschiedenis. De voorloper van de stol is het Klobebrot, een rijk gevuld offerbrood voor het zonnewendefeest van de Germanen, waarmee de goden gunstig moesten worden gestemd. In de veertiende eeuw ontstond het kerstbrood, gebakken voor edelen en kerkelijke hoogheden. Uit archieven van Dresden, de geboortestad van de stol, blijkt dat in de vijftiende eeuw deze broden ook werden verkocht op kerstmarkten voor een groter publiek.